دیدگاه غربیها در مورد طب اسلامى‏

(نگاهی به تاریخ پزشکی ایران بعد از اسلام)

 اروپائیان در طى قرن‏هاى گذشته تا چه حد از ثمرات علمى آثار مسلمانان در زمینه پزشکى بهره گرفته‏ اند. این تأثیرات سبب گردید که نام تعدادى از پزشکان مسلمان مثل بو على سینا و رازى بدان درجه از شهرت در غرب برسد که در فرهنگ عامه آنان ضرب‏المثل بهترین طبابت‏ها قرار بگیرد، چنان‏که شکسپیر در آثار ادبى خویش به همین شکل از نام بو على سینا استفاده کرده است.

اما در اوایل قرن شانزده میلادى و پدیدار شدن فردى به نام «پاراسلس» در صحنه طب اروپا و مطرح کردن طب شیمیایى، تغییرات تازه ‏اى در جریان و روند علم پزشکى در آن منطقه از جهان صورت گرفت و بعدها تأثیرات خود را بر بخش عظیمى از جهان گسترش داد. او با تحقیر پزشکان، و تعریف‏هاى گزاف از خود، طب اسلامى و یونانى را به شدت مورد انتقاد قرار داده و حتى به دانشمندان بنام که در این میان حق بزرگى به گردن غرب داشتند اهانت و بى‏ادبى مى ‏نمود. وى همزمان با استفاده از آثار طبیبان مشهور مسلمان، با جاى‏گزین کردن داروهاى شیمیایى به ‏جاى داروهاى گیاهى، و تبلیغات شدید بر علیه بزرگانى چون بو على سینا، مقام علمى و نتیجه زحمات آنان را در افکار عمومى غربى‏ها زیر سئوال مى ‏برد. بدین ‏ترتیب پزشکان غربى- که هنوز در خیلى از موارد نظریات علمى پزشکان مسلمان را به نام خود انتشار مى ‏دادند- به ‏تدریج مطرح مى‏ شدند.

این اهانت‏ها گرچه نمک ناشناسى و ناسپاسى بزرگى بر علیه دانشمندان مسلمان توسط دنیاى غرب بود، ولى از سویى باعث جنب‏ و جوش تازه و شاید حسّ اعتماد به نفس در اروپائیان گردید، تا خلاء به ‏وجود آمده را در علم پزشکى خود با این هیاهوها پر نمایند.

پاراسلس مى‏گفت: «باکمال بى‏باکى به شما مى‏گویم که موهاى پشت گردن من بیش از کلیه دانشمندان شما معلومات دارد. تکمه ‏هاى کفش من خردمندتر از ابن سینا و جالینوس است و ریش من از آکادمى شما بیشتر تجربه دارد».

به ‏این‏ ترتیب پزشکان غربى با تکیه بر پشتوانه غنى طب اسلامى و با طرح طب شیمیایى مسیر تازه‏اى را براى خود انتخاب کرده و با جدیت و کوشش‏هاى فراوان، این علم را به شکل امروزین آن متحول ساختند. «وعجیب اینجاست که عده‏اى از هواخواهان و پیروان پاراسلس که راه او را دنبال مى ‏کردند و به اصول طب شیمیایى گرائیده بودند از قبیل: وان هلمون، سیلویوس، ویلیس و دیگران نیز عملا در مطب خود یا در بیمارستان‏ها عقاید و نظریات تازه‏اى را که نسبت به شیمى ‏درمانى پیدا کرده بودند کنار گذاشته و بیماران را به همان روش طب قدیم که مستقیما از قانون ابن سینا گرفته شده بود درمان مى ‏نمودند». و هرچند:

 »اساسطب [امروز] را بیوشیمى تشکیل مى‏دهد، چنان‏که میشل پولوئوسکى پزشک و بیوشیمیست معروف فرانسوى (1955- 1889) و استاد بیوشیمى دانشکده پزشکى پاریس و عضو آکادمى پزشکى فرانسه در این‏باره گفته است: بدون علم شیمى، پزشکى وجود ندارد»،

اما: «این دودستگى هنوز هم ادامه دارد. به این معنى که در حال حاضر نیز یک عده از پزشکان در سراسر جهان و در تمام کشورها وجود دارند که حساب خود را به ‏کلى از پیروان مکتب کلاسیک و رویه شیمى ‏درمانى جدا کرده و بیماران را به وسیله عوامل موجود در طبیعت اعم از سبزى‏ها و میوه ‏ها و گیاهان شفابخش درمان مى‏نمایند و روز به روز هم بر تعداد آنها مخصوصا در اروپا افزوده مى‏شود. زیرا به نسبتى که علوم پزشکى و داروسازى و تکنیک توسعه و پیشرفت مى‏کند و صنایع عظیم داروسازى مدرن پا به عرصه وجود گذاشته و بر تعداد داروهاى شیمیایى افزوده مى‏شود، زیان آنها آشکارتر شده و توجه عامه مردم و حتى محافل صلاحیت‏دار پزشکى به طرف عوامل طبیعى بیشتر مى‏گردد، و به علت همین استقبال روزافزون توده عمومى مردم به سوى گیاهان داروئى است که از چندى پیش به این طرف در کشورهاى اروپا مرتبا لابراتوارهاى داروسازى براساس گیاهان داروئى تأسیس شده و تعداد فوق‏العاده زیادى کتاب‏هاى مربوط به درمان بیمارى‏ها به وسیله سبزى‏ها و میوه‏ ها و گیاهان داروئى از طرف پزشکان و استادان دانشکده‏ هاى داروسازى چاپ و در اختیار عموم قرار داده مى‏شود ... کسى که این کتاب‏ها را امروز مى‏خواند، تصور مى‏کند که کلیه خواص درمانى این عوامل موجود در طبیعت را دانشمندان اروپا کشف کرده ‏اند و حال آنکه اگر مطالب مندرج در آنها را با مطالبى که در کتاب‏هاى طب قدیم ایران به چشم‏ مى‏ خورد تطبیق دهد و با اصطلاحات علمى خاص قدما نیز آشنا باشد به خوبى در خواهد یافت که لااقل 90 در 100 از مندرجات کتاب‏هاى جدید اقتباس از کتب پزشکى قدیم ماست».

منبع: منتصب مجابى، حسن، بررسى متون طب شیعه در تاریخ پزشکى، 1جلد، دانشگاه رازی - کرمانشاه، چاپ: اول، 1385 ه.ش